بررسی آوایی تکیۀ واژگانی در زبان فارسی

  بررسی آوایی تکیۀ واژگانی در زبان فارسی     وحید صادقی [1]   تاریخ دریافت: 20/1/90   تاریخ تصویب: 18/10/90     چکیده   در بیشتر پژوهش‏های انجام­شده دربارۀ تکیۀ واژگانی در زبان فارسی، تغییر‏های آوایی ناشی از جا‏به‏جایی محل تکیه در محیط دارای تکیۀ زیر‏و‏بمی بررسی شده و به همین سبب، F0 مهم‏ترین هم‏بستۀ آوایی تکیۀ واژگانی در‏نظر گرفته شده است؛ در ‏ حالی که F0 هم‏بستۀ آوایی تکیۀ زیر‏و‏بمی است؛ نه تکیۀ واژگانی؛ به­علاوه، در پژوهش‏های­ انجام­شده، میزان اعتبار عوامل دیگر از‏جمله تغییر شدت انرژی و دیرش، به‏عنوان هم‏بسته­های محتمل تکیۀ واژگانی آزموده نشده است. در این مقاله، هم‏بسته­های آوایی تکیۀ واژگانی را در زبان فارسی، در دو بافت نوایی متفاوت بررسی کرده‏ایم: یکی بافت دارای تکیۀ زیر‏و‏بمی و دیگری بافت بدون تکیۀ زیر‏و‏بمی؛ بدین منظور، یک آزمایش تولیدی انجام دادیم و در آن، دیرش هجا، شدت انرژی کل، شدت انرژی بسامد‏های بیش‏از پانصد هرتز و بسامد سازه­ها (به‏عنوان هم‏بسته‏های کیفیت واکه)، واکه­های تکیه­بر و بدون تکیه در جفت­واژه­های تکیه­ای زبان فارسی و معادل بی­معنی آن‏ها را با یکدیگر مقایسه کرده‏ایم. نتایج پژوهش، بیانگر آن است که تغییر بسامد سازه­ها و همچنین تغییر شدت انرژی طیف بسامدی، چه در همۀ نواحی بسامدی و‏چه در نواحی بسامدی میانی و بالا، تابعی از تغییر زیر‏و‏بمی است و به همین دلیل، این عوامل، هم‏بسته­های تولیدی- صوت­شناختی برای تکیۀ زیر‏و‏بمی به‏شمار می‏روند؛ نه تکیۀ واژگانی؛ در‏مقابل، دیرش هجا در هر‏دو بافت نوایی، هجا‏های تکیه­بر را از هجا‏های بدون تکیه متمایز می­کند و بدین ترتیب، این عامل، مستقل از تغییر در زیر‏و‏بمی، معتبر‏ترین نشانۀ تولیدی- صوت­شناختی برای تکیۀ واژگانی فارسی به‏شمار می‏رود.     واژه‏های کلیدی: تکیۀ واژگانی، تکیۀ زیر‏و‏بمی، شدت انرژی کل، هم‏بسته­های تولیدی- صوت‏شناختی، محرک هدف.   1. استادیار دانشگاه بین‏المللی امام خمینی [email protected]   این پژوهش با استفاده از اعتبار پژوهشی دانشگاه بین‏المللی امام خمینی با شمارۀ حمایت 92- 386002 حمایت شده است.